Wikipedia controverses

Wikipedia is volgens sommige tellingen in gebruik de zevende website ter wereld.  Ook in onderwijs en onderzoek heeft W een belangrijke, doch niet onomstreden positie. Op 26 en 27 maart vond in Amsterdam een symposium plaats onder de titel Wikipedia: Critical Point of View (de site doet het het best in Firefox en bevat een zeer uitgebreid verslag).  De organisatie was in handen van het Institute for Network Cultures van Geert Lovink, verbonden aan de Hogeschool van Amsterdam.  De bijeenkomst in het perfect geoutilleerde theater van de Openbare Bibliotheek van Amsterdam was een vervolg op een eerdere bijeenkomst in Bangalore,  India.  Er waren zo’n 130 deelnemers, maar vreemd genoeg was het leewendeel daarvan genodigde van de UvA of HvA en waren er slechts 30 betalende deelnemers. De sfeer had daardoor iets van een incrowd, maar het publiek had gemiddeld wel een vrij grote voorkennis, waardoor discussies een redelijk hoog niveau hadden, en niet gespeend waren van technische termen, afkortingen en postmodern sociologisch jargon.  De bijeenkomst had zes sessies, rond achtereenvolgens ‘Theory’, ‘Histories’, ‘Wikipedia Art’, ‘Analytics’, ‘Debate’ en ‘Global Issues’.  Voor dit congres was een brede insteek gekozen, wat blijkt uit namen die in de presentaties voorbijkwamen: Hobbes, Bacon, Foucault, More, Erasmus, Otlet, E.P. Thompson,  Rand, Diderot, Mirabeau, Habermas, Baudrillard, Flaubert, Latour. Ik wil hier niet verslag doen van  alle 24 presentaties, maar belicht aan de hand van twee controverses rond Wikipedia de meest interessante punten. Want hoewel van van Wikipedia wordt gezegd dat het in theorie een onmogelijk initiatief is, maar in praktijk uitstekend werkt, zijn er achter de schermen en in dit soort conferenties heftige discussies.

Controverse I: Neutral Point of View

Wikipedia is in tegenstelling tot wat velen denken absoluut geen vrijplaats waar iedereen kan doen wat hij wil. Er is een manual of style en er zijn een paar belangrijke uitgangspunten voor de inhoud van artikelen. Misschien het meest omstreden van deze Wikipedia policies is  de  NOPV: Neutral Point of View. De bedoeling is dat auteurs in Wikipedia artikelen niet een bepaald standpunt verdedigen maar dat daarin verschillende visies in balans zijn. Dat is in praktijk lastig, getuige het grote aantal ‘edit wars’ en artikelen die door ‘admins’ op slot worden gedaan of voor korte langere tijd of ‘controversieel worden verklaard. De lijst controversiële issues is enorm en bevat alle bekende omstreden onderwerpen uit politiek religie, sexualitieit, biologie etc., maar ook de lijst met artikelen die deze maand een geschil beleven is groot en bevat ook allerlei onderwerpen waar je nog nooit van gehoord hebt, maar waarover bij de editors toch verschil van inzicht bestaat.

Jeanette Hoffman,  Duits sociologe, is een belangrijk criticaster van NOPV. Zij bestrijdt het idee dat je objectieve kennis zou kunnen genereren door ‘de regels te volgen’ en vindt dat men juist zou moeten streven naar het presenteren van verschillende gezichtspunten.  Dit standpunt is aardig en technisch gezien kan Wikipedia dat makkelijk aan, maar de vraag is of je dan niet het idee van een encyclopedie verlaat. Vervolgens is de vraag of dat erg zou zijn.

Veel beleid en regels van Wikipedia zijn gericht op het beheersbaar houden van het editproces en niet zo zeer op het bieden van het ultieme artikel of de ultieme waarheid.  Eén manier om discussies the beheersen in het geval van edit wars is het afsplitsen van artikelen, het zogenaamde forking. Twee onderzoekers (Esther Weltevrede and Erik Borra) van het Nieuwe Media programma van de UvA hebben interessant onderzoek gedaan (‘controvery analyses’) naar de geschiedenis van het debat bij het Wikipedia artikel over global warming. In Wikipedia worden soms omwille van de leesbaarheid artikelen gesplitst (in een ‘main article’ en detailartikelen, soms is er afsplitsing vanwege de inhoud en tenslotte soms vanwege de verschillnede points of view. Het is dan echter niet zo dat elk ‘point of view’ zijn eigen artikel krijgt, maar dat bij een artikel een apart controversy artikel komt. Zo is er nu in het artikel over global warming niet alleen een paragraaf  ‘debate and skepticism‘, maar zijn er ook aparte artikelen voor de ‘gobal warming controversy’, ‘climate change consensus’ en ‘climate change denial’. Omdat in wikipedia de complete editgeschiedenis en de complete achterliggende discussie door editors wordt opgeslagen en publiekelijk beschikbaar is  konden de onderzoekers zien hoe actieve editors hun activiteit en meningsverschillen voortzetten in de nieuwe artikelen nadat het hoofdartikel op slot was gedaan.

Er was ook filosofische en politieke kritiek op het NOPV beleid. Veel van de kritiek was terecht (‘buiten de wiskunde bestaan objectieve waarheden niet’, ‘feiten zijn niet meer dan beweringen met een tijdelijke consensus’), maar sloot lastig aan bij de praktijk van Wikipedia. Interessant was in deze context een verhaal van Florian Cramer van het Piet Zwart Instituut in Rotterdam, dat zich met Networked media bezig houdt. Hij verbond de opzet van Wikipedia aan het zelfverklaard objectivisme van de oprichter, Jimy Wales. Wales was een aanhanger van deze stroming en noemt de daarbij horende Amerikaanse schrijfster Ayn Rand ook als inspiratie. Paradoxaal is dat het extreme individualisme van Rands filosofie moeilijk te rijmen is met de ‘wisdom of the crowds’van Wikipedia. Volgens Cramer is het objectivisme van Wikipedia een fictie die weliswaar de boel bij elkaar houdt, maar die niet schaalbaar is, waarmee hij bedoelt: bij verdere groei onhoudbaar. Cramer wijst er op dat van alle soorten collabaratieve media (collective intelligence, hyperfiction, peer-to-peer media, creative commons, open source software) alleen collective intelligence (Wikipedia) en open source software (bv Linux) succesvol zijn, en dan nog alleen met een generiek ‘grootste gemene deler’ product. Hyperfictie is er nooit gekomen, peer-to-peer netwerken worden louter consumptief gebruikt en ook bij creative commons is creatief hergebruik zeldzaam.

In de discussie was er bijval voor het idee om in Wikipedia meer context te bieden: dus niet afstappen van het NOPV principe, maar wel meer soorten externe links en commentaar mogelijk te maken. Shapiro (kenner van Star Trek en Baudrillard) polemiseerde: veel van de Wikipedia bestaat uit stupiditeit en clichés. Hij wil graag dat die delen ook als zodanig herkenbaar zijn. Het Wikipedia ideaal is onhaalbaar en dat zou vooral blijken uit het feit dat de roman “Bouvard et Pécuchet” van Flaubert (een parodie over onhaalbare idealen) in de Engelstalige Wikipedia paradoxaal genoeg niet als parodie wordt aangemerkt.

Controverse II: westerse dominantie en concentratie van macht

Wikipedia (EN) kent zo’n 1500 admins. Zij verrichten veel werk (stijlcorrecties, artikelopbouw etc.), maar zij zijn ook degenen die artikelen op slot doen en heel vaak het creëren van nieuwe aritkelen tegenhouden. Het proces is voor deze admins bijna routine en volgens de stijl en regels van Wikipedia vaak onomstreden, maar voor buitenstaanders en mensen die eenmalig een artikel willen maken of editen erg ondoorzichtig en frustrerend. Bij admins is de blanke iets oudere, geeky man oververtegenwoordigd. Vrouwen zijn sterk ondervertegenwoordigd. Bovendien is er volgens Mathieu O’Neil (Sorbonne) sprake van statusvorming: het aantal edits dat je op je naam hebt staan bepaalt het gezag dat je hebt, bijvoorbeeld in de discussies die over artikelen wordt gevoerd. Ortega (Madrid, gepromoveerd op een kwantitatieve analyse van EN.Wikipedia) stelde dat Wikipedia veel meer het academisch reservoir zou moeten gebruiken. Ook liet hij (met een zogenaamde Gini coëfficiënt) zien hoe ongelijk de verdeling van aantal edit over de editors is: deze is ongelijker dan de inkomensverdeling in de meest rabiaat kapitalistische landen. Overigens kan het zijn dat de edits van mensen die extreem veel bewerkingen doen vooral kleine correcties betreffen terwijl de mensen die weinig editen complete tekstblokken aanleveren, hetgeen de ongelijkheid zou relativeren. De code die Ortega heeft gebruikt voor zijn analyses is beschikbaar voor hergebruik (bijvoorbeeld toepassing op andere taalversies).

De Engelstalige Wikipedia is verreweg het grootst. Een interessant punt hierbij is dat deze taalversie uiteraard ook zeer veel buiten Engelstalige landen wordt gebruikt, een rol speelt in internationale kennisuitwisseling en ook veel niet-native speaking editors heeft. Er zijn geen harde cijfers over of het moeilijk is om als niet-Amerikaan, Brit of Australiër bij te dragen, maar waarschijnlijk spelen hier dezelfde toegangsproblemen als bij de mainstream wetenschappelijke Angelsaksische tijdschriften. Tekenend is dat een van de regels is dat in de EN-versie alleen naar Engelstalige bronnen wordt gerefereerd. Zo erg is het in de wetenschappelijke tijdschriften nog niet. Problematisch hierbij is dat verschillende visies op bijvoorbeeld een internationaal conflict in verschillende talen niet evenredig zijn. Engelstalige literatuur over Irak geeft een ander beeld dan de Franse. Zo staat een ’technische’ regel kennisuitwisseling in de weg. Overigens is de mate waarin artikelen worden bediscussieerd binnen Wikipedia zeer wisselend naar gelang de taalversies. Er is het meeste discussie in de Engelse en Duitse versie, veel minder in de Nederlandse versie. Ook wat betreft beheer door admins is er veel verschil. In de Italiaanse versie schijnt er zelfs vrijwel geen beheer te zijn. Een spreker omschreef deze versie als ‘het wilde westen’.

Varghese Mathews (Univ. of Southern California) had een door weinigen begrepen technisch verhaal over de mogelijkheden tot clustering van editors aan een controversieel artikel. Hij liet zien hoe je deze editors kunt groeperen wat betreft hun mogelijke belangen, interesses en standpunten aan de hand van de mate en soort andere artikelen waar zij nog meer bijdragen. Zo kun je bijvoorbeeld zien of een editor aan het Global warming artikel verder vooral bijdraagt aan artikelen over wetenschappelijke integriteit, aan artikelen over olie in de Kaukasus of juist aan artikelen over ijsboringen in Groenland.

Voor meer en uitgebreider verslag zie de blog op de site van het symposium.

Tijdens het congres werd een aantal interessante boeken genoemd die nog niet in de UB beschikbaar zijn:

O’Neill (2009) Cyberchiefs : auonomy and authority in online tribes

Ortega (2009) Wikipedia: a quantitative analysis (PDF 9 MB)

O’Sullivan (2009) Wikipedia: A New Community of Practice

Tenslotte: ik denk dat we in de UU veel meer kunnen doen met Wikipedia:

1. Onderwijs over (gebruik van) Wikipedia als onderdeel van cursussen informatievaardigheden: hoe werkt het, hoe kun je het gebruiken (bv. referenties), verschil tussen taalversies e.d.
2. Stimuleren bijdrage door wetenschappers: niet simpelweg inploegen van onderzoeksresultaten (is tegen de regels), maar zinvol bijdragen aan verbeteren van artikelen, en , waar relevant, verwijzen naar publicaties
3. Stukken over beroemde boeken waarvan het origineel in onze UB ligt. Zo is er een stuk over het Psalter, maar de Nederlandse versie is erg summier en er zijn meer topstukken in onze collectie die een artikel verdienen. Dit is inhoudelijk zinnig en goed voor bekendheid van deze stukken en de UBU.
4. Experimenten met bijdragen aan de Wikipedia door studenten in inhoudelijke cursussen, dus als alternatieve onderwijs/toetsvorm.
5. Onderzoek naar nieuwe media, samenwerking, autoriteit, community-vorming of informatiestructuur dat her en der in de UU gedaan wordt toepassen op Wikipedia.
6. Referenties in Wikipedia gebruiken bij collectionering. Het enorme gebruik van Wikipedia maakt dat de genoemde bronnen veelgezocht zijn en het zou goed zijn als de UB aan die vraag kan voldoen.