De Bibliotheek: plank, polder of gewoon Google?

Op Valentijnsdag waren Paulien, Anja Bastenhof en ik bij een paneldiscussie aanwezig over de toekomst van het (wetenschappelijke) boek. Het was georganiseerd door de FR van GW aan de UvA. Het panel bestond uit  Nol verhagen(bibliothecaris UvA), Lisa Kuitert (wetenschapper), Ahmed Abbas en Esther Krabbendam (beiden student). De moderator was Dirk van Weelden (Schrijver). Deze blogpost is een samenvoeging van onze aantekeningen.

Er werden tijdens de avond een aantal stellingen geponeerd, waar het panel op reageerde en daarna mocht het aanwezige publiek daar dan weer op reageren. Het ging er fel aan toe, wat het een levendige avond maakte. De discussie was niet altijd even zinvol of in ieder geval hadden we alledrie veel van de discussie al eens elders gevoerd. Maar het was aardig om te zien dat in Amsterdam over veel van de zelfde punten even verhit wordt gesproken als hier in Utrecht.

Stelling  1
Studenten die nooit internet gebruiken kunnen nooit intellectueel worden.
Het is een ongenuanceerde stelling, die eigenlijk meteen op een zijspoor werd gezet. Nol Verhagen stipt het verschillende gebruik van het boek in de verschillende disciplines. Waar in de STM (Science Technology, Medicine) al heel veel gedigitaliseerd is, begint dit nu ook bij de Geesteswetenschappen. Dáár kun je als UB dan faciliteren met printing on demand.

Iemand uit de zaal (Kircz, een wetenschapper van de HvA) werpt hier tegen in dat je wel razendsnel kunt zoeken en scannen gaat ook snel, maar…vult een ander aan: er moeten altijd papieren versies blijven bestaan. Typisch een Alpha standpunt.

Zelfs de TU Delft, die symbool staat voor al die Science-bibliotheken waar papier langzaamerhand vervangen wordt door digitaal, heeft in het nieuwste ontwerp een grote plaats gegeven aan gedrukte boeken, met aantrekkelijke opstelling van gedrukte nieuwe aanwinsten. Daar is het gedrukte boek nog steeds meer dan behang.

Je gaat naar de bibliotheek om te vinden wat je niet zocht. Serendipiteit is belangrijk. Zoeken is een ramp in de catalogus zegt de student. Hij beschrijft zoiets als wat wij in Utrecht al hebben en wat Librarything heet. Dát heeft volgens hem toegevoegde waarde. Het kwam in Anja op dat digitalisering zich in sommige gevallen zou kunnen beperken tot inhoudsopgaves en indexen. Ook zou je het in Aleph makkelijk moeten maken om binnen inhoudelijke rubrieken te ‘browsen’.  Dan maakt het niet meer uit of een boek in open opstelling staat.

UB’s moeten geen zoekmachines maken zegt Nol Verhagen (heel actueel). Dit is volgens hem  heel specialistisch werk. Metadatering is heel belangrijk, meer metadata door crowdsourcing. Retrospectief digitaliseren en dat goed zichtbaar maken.

Stelling 2
UB’s hebben een onmisbare functie in de selectie van de titels.
Ook dit levert verschillende reacties. De studenten willen Patron Driven, maar een ander (ouder) deel van het gehoor wil selectie door de bibliotheek. Weer dwaalt de discussie af. Sinds er digitale versies zijn verschenen is er meer vraag naar het gedrukte boek zegt de directeur van Amsterdam University Press. Gaan we dan alle boeken OA maken en is dát dan de toekomst van het boek? De meningen zijn verdeeld. De verrijkte publicaties worden genoemd.

OA is een heel ander model, de auteur betaalt en deze kosten moeten worden meegenomen in de onderzoeksbegroting. Boeken die gratis zijn verliezen hun waarde roept Kuitert. Bibliotheken moeten betrokken worden bij de waardebepaling van informatie. Nol Verhagen geeft aan dat we veel meer content en dus veel meer waar voor ons geld hebben dan ca. 25(?) jaar geleden. Nol zegt dat wij de informatie aanschaffen die niet via Google beschikbaar is. Licentie voor Google Books is nog niet beschikbaar voor bibliotheken, naar zijn weten, maar dat zou elkaar mooi aanvullen.

Stelling 3
Auteursrecht staat onnodig in de weg bij het digitaliseren van boeken in de GW.
Het gaat om wat er nu in niet gedigitaliseerde vorm in de bibliotheek staat.  Nol verwijst naar het Metamorfose project. Uit een onderzoekje is gebleken dat bij  de te digitaliseren boeken van meer dan honderd jaar oud, op bijna vijftig procent nog steeds auteursrecht zit. Dat frustreert kennelijk.
Voor veel nieuw geproduceerde kennis geldt dit gelukkig niet. Daar zijn de vele varianten van de Creative Commons licentie mogelijk. Gek genoeg was de discussie rond deze stelling niet zo fel terwijl over auteursrecht toch veel onzekerheid heerst.

Stelling 4
Voor digitale studieplekken is geen UB nodig.
Stemming 50/50 ! Alfa wetenschappen vinden het heerlijk in de UB; een prettige plek tussen de boeken. Sfeer waar je makkelijk studeert. De boeken weg en meer studieplekken is echter de huidige tendens.  Nol stipt aan, wat is eigenlijk ‘de UB. ‘Zijn dat studieplaatsen? studieplekken met PC? de bibliotheek met Bijzondere collecties? Kortom: ’the usual suspects’.

En toen ineens iets vreemds! Een oude voormalig wegbezuinigde Amsterdamse bibliothecaris staat op en spreekt bezield over ‘de aura van het boek’. Hij had op het dakterras van de bibliotheek met een glas wijn en een groep hooggeleerden de Kafka kring opgericht! Er volgen meer boze woorden van voormalig bibliothecarissen richting Nol. Boeken zouden worden verbrand aldus een bevriende antiquair! Ze delen zelfs een pamflet uit. Hoogst merkwaardig.

Stelling 5
Digitalisering brengt de republiek der Letteren dichterbij
(dit begrip is van Erasmus, vertelt de studente). Stemming meest pro, op de oude bibliothecarissen na … Het wereldwijde web maakt het meer dan ooit mogelijk om als gelijkgestemde in contact te komen met elkaar en op een weloverworgen manier de wetenschap te bedrijven.

Als conclusie zegt Achmed de student dat we opnieuw moeten durven denken en moeten leren kiezen uit een oceaan van informatie.

De conclusie van Nol Verhagen is dat deze tijd wel eens wordt vergeleken met de tijd van de incunabelen voor de boeddrukkunst. We zijn maar aan het begin van een revolutie waar we het geheel nog helemaal niet kunnen overzien.