David Lankes voorspelt gouden toekomst voor bibliotheken

Onlangs waren wij (Dafne Jansen en Anja Bastenhof), in Tilburg voor een masterclass en lezing van David Lankes, Amerikaanse autoriteit op het gebied van de bibliotheeksector en schrijver van Expect More: Demanding Better Libraries For Today’s Complex World en de Atlas of New Librarianship. Lankes trekt de wereld rond met zijn boodschap: er ligt een gouden toekomst voor bibliotheken, juist in deze tijd van economische crisis. De voorwaarden? Dat bibliotheken de rol van ‘agent of change’ durven oppakken en teruggaan naar de missie om kennis te faciliteren onder de mensen, voorbij gebouw en collectie. Wees trots op je beroep en zeg op verjaardagsfeestjes dat je ‘educator’ bent, dat roept meteen andere associaties op dan ‘librarian’. Zo’n ‘empowerment show’ zou oppervlakkig kunnen overkomen, maar dat gebeurt niet. David Lankes heeft interessante opvattingen, die bijdragen aan het herdefiniëren van het bibliotheekvak en het aanscherpen van onze identiteit.

Oude wijn, nieuwe zakken
Lankes begon de dag met de notie dat veel radicale ideeën eigenlijk oude ideeën zijn die we zijn vergeten, of die we niet meer als radicaal ervaren omdat ze ingesleten zijn. Voorbeeld: ooit was het een radicaal idee om je collectie in een open opstelling te plaatsen en mensen zelf hun boeken van de plank te laten pakken… Zo verdedigt Lankes zich tegen criticasters die zijn ‘radical librarianship’ als niets nieuws bestempelen. Lankes ideeën zijn inderdaad niet ‘brand spanking new’, maar wel bijzonder coherent en communicatief. Aan goede ideeën immers  geen gebrek, maar een visie formuleren en daar vervolgens ook coherent naar handelen is een uitdaging in tijden van bezuinigingen, ROI, KPI’s en retailformules.

Minder cijfers
Om daar maar direct bij te beginnen: Lankes laat geen spaan heel van deze vorm van rendementsdenken. Volgens hem zijn we zo bezig met de cijfertjes, dat we onszelf verliezen in het nastreven van efficiëntie zonder na te denken over effectiviteit. In dezelfde lijn van gedachten (kwaliteit vs kwantiteit) valt “Throwing random information at people doesn’t make them smarter.” Op dit punt heeft Lankes in ieder geval een zaal vol aandachtige luisteraars gecreëerd, en dan gooit hij er nog even achteraan dat een bibliotheek niet bestaat bij gratie van het gebouw, maar van de mensen die er werken. Huur geen dure architect in. Focus niet op aanschaf van boeken. Hou op met het nog efficiënter maken van processen als je niet weet welk doel je er mee wilt bereiken. Wat dan wel?

Meer community: hoe vertaal je dat naar UB’s?
Het volgende citaat uit Lankes presentatie vormt een mooie samenvatting: “The mission of librarians is to improve society through facilitating knowledge creation in their communities. Community is any group of people that share any kind of value and are sharing resources. Knowledge is conversation. Librarians are experts in facilitating conversation.” Prachtig uitgangspunt, Lankes for president. Maar hoe stelt Lankes zich de vertaling van deze missie voor in een universiteitsbibliotheek?

Om te beginnen met onderzoek. Lankes stelt dat “We need to stop thinking of scholarly output and start truly supporting scholarly communications.” Hij ziet voor universiteitsbibliotheken o.a. een rol in het ondersteunen van onderzoeksprojecten met een samenwerkomgeving, bronnenonderzoek, een repository, en een website/sociale media platform. Daarnaast noemt hij expliciet ’tenure’: ondersteun beginnende onderzoekers met bibliometrische analyse. ‘Ondersteunen’ is bij Lankes niet adviseren of een cursus aanbieden, maar handen-uit-de-mouwen. Want die onderzoeker die net een subsidie heeft binnengehaald heeft echt geen tijd om zelf die samenwerkomgeving in te richten, en die solliciterende PhD-er die wordt gevraagd om zijn impactfactor heeft er niet direct baat bij deze zelf uit te kunnen rekenen.

Lankes bepleit ook een nieuwe houding van de bibliotheek ten opzichte van het onderwijs. Met nieuwe vormen van ‘blended’ onderwijs, deels op afstand digitaal geregeld, denk je al snel al prima aan te sluiten bij de ontwikkelingen. Maar het gaat volgens Lankes om meer dan het sleutelen aan de vorm waarin je de stof presenteert. De toon en houding zou meer moeten worden dat je de community dient door er deel van te zijn, het beeld van de ‘embedded librarian’ of zoals het in Utrecht tot voor kort heette ‘Partner in Education’.

Samen slimmer
Dit is niet spannend, niet nieuw, maar waarom slaat dit dan toch zo aan? Lankes beschrijft vooral een nieuwe mindset, die voorbij gaat aan de afstand tussen klant en dienstverlener, tussen alwetende bibliotheekmedewerker en onwetende onderzoeker of student. In plaats van “ik ga het u haarfijn uitleggen” hoort een nieuwe toon: “Waar zit u mee? Laten we het samen uitzoeken”, waarbij het initiatief van het onderwerp geheel bij de gebruiker ligt, en de oplossing niet kant en klaar is, maar samen gezocht wordt. We zijn immers lid van dezelfde community. Het klinkt makkelijker gezegd dan gedaan: mooi zo’n gepersonaliseerde aanpak, maar hoe bedien je grote groepen, studenten bijvoorbeeld, die toch grotendeels dezelfde soorten vraag hebben? Focust Lankes nu niet zo sterk op effectiviteit dat hij enige vorm van efficiëntie uit het oog verliest?

Hoe wil Lankes deze mentaliteitsverandering teweeg brengen? Innovatie en creativiteit ontwikkelen, wat van bibliotheekmedewerkers een set nieuwe competenties vraagt. Die zijn zowel technologisch als sociaal, volgens het Salzburger curriculum dat zich al enige jaren buigt over de competenties voor bibliotheken en musea van de toekomst. Lankes heeft niet alle antwoorden, maar zoekt ze in samenwerking met organisaties die wereldwijd mee willen denken. Hij noemde een aantal bibliotheken wereldwijd die op de eerste rij staan van deze transformatie, in Nederland DOK Delft en de OBA in Amsterdam. In de V.S. doen ook universiteitsbibliotheken mee als Harvard.

Hoezo neutraal?
Bibliotheken zijn volgens Lankes vaak te terughoudend in een standpunt innemen onder het mom van onbevooroordeeld en neutraal te willen zijn. Iets wordt snel als ‘politiek’ afgewezen. Op een vraag uit de zaal over bibliotheken en politiek was het antwoord van Lankes helder: “Libraries have a political role to play in the field of privacy, copyright, information access and intellectual property.” Zouden we hier als UB meer mee kunnen?

In Utrecht zijn wij al actief op de terreinen Auteursrechten, Research Data en Open Access, aan vernieuwing van onze diensten geen gebrek. En toch, laten wij nog iets liggen dat niet door anderen wordt opgepakt? Hebben wij ons als bibliotheek afgevraagd of we iets konden betekenen voor de discussie rondom de Nieuwe Universiteit/Rethink? En als het gaat om de privacy kwestie: zouden we er meer aan kunnen bijdragen dat studenten worden opgeleid tot privacybewuste burgers? Dit soort vragen komen in je op na een dagje David Lankes.

Expect more bestaat als gratis e-book en is zeker een aanrader om uitgedaagd te worden om toekomstscenario’s voor je eigen bibliotheek te bedenken. Voor de die-hards, Lankes heeft om Expect More heen een online ‘collaboratory’ opgezet. Bekijk anders even de slides van Lankes presentatie.